Festa di Sant’Agata in Catania, een unieke ervaring
door Miriam · 10 mei 2020
Elk jaar wordt in Catania een van de grootste heiligenvereringsfeesten ter wereld gevierd: la festa di Sant'Agata. Duizenden mensen komen naar de stad om te zien hoe de relikwieën van de heilige Agata de kathedraal verlaten en door de stad worden gedragen in processies die wel vierentwintig uur kunnen duren. Gelovigen brengen offers, bidden, huilen, zingen. Dagenlang staat de stad op haar kop. Dit jaar (2020) waren Mara en ik erbij.
Toen ik in 2006 Het Siciliaanse testament van Rosita Steenbeek las, nam ik mij voor om op een dag naar Catania te gaan om het feest van Sant'Agata, dat zij in haar roman zo prachtig beschrijft, met eigen ogen te zien. Het duurde alsnog jaren voordat het er echt van kwam, maar het was een feest om nooit te vergeten.
Sant'Agata
Agata was een mooi en lief meisje, dat haar leven wijdde aan Christus in een tijd dat het christendom nog verboden was. De Romeinse consul Quintianus was zo onder de indruk van haar schoonheid dat hij haar wilde hebben. Zij wilde dat niet, ze had haar hart al aan Christus verpand. Lang verhaal kort: zij bood weerstand, hij liet haar gevangennemen. Zij hield voet bij stuk, hij liet haar martelen. Haar borsten werden afgesneden, ze werd op een rooster verbrand en uiteindelijk ging het meisje dood, op 5 februari 251.
Ze werd al vrij snel heilig verklaard, zodat ze Catania kon beschermen tegen vuur, brand(wonden) en de lava van de Etna. En dat komt goed uit in een stad waar het vuur der aarde op een paar kilometer afstand borrelt. Nog altijd roepen de mensen haar aan als de vulkaan weer eens onrustig wordt.
3, 4, 5 februari
Sant'Agata wordt op 5 februari herdacht, dat is haar grote feestdag, maar in de dagen die daaraan voorafgaan is de stad al in rep en roer. Wij komen al op 2 februari aan. De stad ruikt naar kermis, naar snoep en popcorn. De hoofdstraat wordt geflankeerd door kleurige marktkraampjes. Het feest van Sant'Agata wordt gevierd met suikergoed. Gebakjes in de vorm van een borst, met een rode kers als tepel, vullen de vitrines van de koffiebars, opdat we nooit zullen vergeten wat er met Agata is gebeurd. Zelf snoep ik van de olivette: groene suikerbommetjes (eventueel met chocoladelaagje) die op olijven lijken.
De catanesi hebben zich opgemaakt voor een zondagse wandeling. Hier en daar loopt er al iemand in het traditionele witte hemd (een sacco genaamd) en een zwart petje zonder klep op. De temperatuur is zacht, het voelt als lente. De kinderen hebben mutsen op en handschoenen aan, het is per slot van rekening nog februari. Ze slaan met plastic stokken op plastic trommeltjes om hun uitbundigheid kracht bij te zetten. Ballonnen in de vorm van Spiderman of Elsa vullen het straatbeeld. Het is een vrolijke bedoening.
Bloemen voor Sant'Agata
We strijken neer op een terras aan het Piazza Duomo voor een aperitief. Een Aperol Spritz, wat chips, olijven en kleine arancini en uitzicht op de kathedraal van Sant'Agata. Verscholen achter de buxus die het terras afbakent gaat de drukte even aan ons voorbij. Wanneer we opstaan om weg te gaan staat het plein vol mensen, we zijn ingesloten. Een grote ladderwagen van de brandweer torent boven de massa uit. De ober heeft geen idee wat er staat te gebeuren. 'Ik ben moslim,' zegt hij.
Het echtpaar dat ons tafeltje heeft overgenomen legt ons uit de brandweer een omaggio floreale gaat brengen: over niet al te lange tijd zal een brandweerman de ladder beklimmen met een grote bos bloemen voor hun beschermheilige Agata.
Het spektakel zou om 20 uur moeten beginnen, maar ze nemen het niet zo nauw met de programmering. Juist als we ons afvragen waar we nu eigenlijk op wachten, gaat de volgspot aan. Twee mannen beklimmen de trap, de bovenste legt onder luid applaus een grote bos witte bloemen neer bij het gevelstandbeeld.
La candelora
De volgende dag scoren we bij het ontbijt een programmaboekje. Dat blijkt van niet veel nut, alles loopt uit. Toch geeft het ons enigszins houvast. Iedereen knoopt gesprekjes aan, iedereen wil vertellen over Agata. Er is de hele dag lawaai. Fanfarebands, trompetgeschal, tromgeroffel, vuurwerk. Er is die dag een optocht met paardenkoetsen en vaandeldragers, en er worden candelore rondgesjouwd: torenhoge vergulde draagbaren versierd met vlaggetjes, bloemen, beeldjes, kaarsjes. Er zijn twaalf candelore, die elk een andere beroepsgroep vertegenwoordigt (slagers, visverkopers, groentemannen etc.). Normaal zijn het er dertien, maar er wordt er een gerestaureerd. De gevaarten zijn immens zwaar, ze wegen tussen de 400 en 1000 kilo. Ze worden gedragen door potige portatori, dragers. Dat wil zeggen: ze worden opgetild, een stukje voortgestuwd en snel weer neergezet.
We raken aan de praat met Sebastiano, die speciaal voor dit feest uit Berlijn is teruggekomen naar zijn geboortestad. Hij hoorde ons Nederlands praten en knoopte een praatje aan. Dat geeft ons mooi de gelegenheid om hem het (witte) hemd van het lijf te vragen. Misschien kan hij ons uitleggen waarom elke candelora tijdens het verplaatsen even voor de deur van een tabakszaak in de Via Umberto wordt gezet. Het blijkt een kleine ode te zijn aan de eigenaar, die - zo vertelt hij ons - waarschijnlijk op een of andere manier financieel heeft bijgedragen aan de festiviteiten. Het voelt een beetje dubieus moet ik zeggen. Maar er is ook veel geld mee gemoeid. Sebastiano zelf is jong en vroom, hij viert het feest nog steeds vanuit religieuze overwegingen, maar dat geldt helaas niet voor iedereen. Voor de meesten is het inmiddels een commercieel gebeuren geworden.
Een Disney-feest
Diezelfde avond staat een vuurwerkshow gepland op het Piazza Duomo. Op het eerste gezicht lijkt het plein niet toegankelijk, de toegangswegen zijn allemaal afgesloten. Maar plotseling gaat er een hek open, we belanden in een stroom mensen en voor we er erg in hebben staan we op het plein. De drukte lijkt mee te vallen, we staan hier prima. Maar naarmate de tijd verstrijkt wordt het steeds drukker, de sfeer wordt grimmiger. Wanneer begint dat vervloekte vuurwerk nou?
Als we eigenlijk niet meer willen, blijkt dat weggaan ook geen optie meer is. We wachten geduldig af, en dat blijkt een goede beslissing. Onder de zwoele filmmuziek van The gladiator en The Lion King krijgen we een vuurwerkshow die zoals je die maar zelden ziet. Met de kathedraal en Catania's beroemde obelisk met olifantenbeeld als statig decor.
Processie
Op 4 februari is dan eindelijk het grote moment daar: bij het ochtendgloren worden Agata's relikwieën uit de kerk gehaald en op een grote draagbaar gezet. Honderden mannen in witte hemden trekken het enorme ding met dikke touwen vooruit. De eerste ronde gaat buiten de stadsmuren om, naar de armere wijken, de volgende dag is het rijke stadscentrum aan de beurt. Op internet kun je live volgen waar Agata zich bevindt. Al snel loopt ze achter op schema. De processie komt ook door de straat waar onze B&B zit. we belanden er middenin. Jongens schreeuwen hun stemmen kapot, anderen prevelen gebedjes. Als ze voorbij is, snellen we naar een ander deel van de stad waar ze met haar hele hebben en houwen door een straatje omhooggetrokken moet worden. Sebastiano vertelde ons dat dit een hoogtepunt is. Omdat de draagbaar zo zwaar is, zullen de mannen proberen zo snel mogelijk naar boven te komen. Vroeger deden ze dat rennend, maar nadat er in 2004 iemand bij opgekomen is mag nu alleen nog een passo svelto, een snelle pas.
Zodra Agata op het Piazza Stesicoro klaarstaat voor de grote 'race' houdt de aartsbisschop houdt een praatje. De kaarsen die al zijn geofferd worden zonder pardon in een container gegooid. Waarschijnlijk worden ze omgesmolten en opnieuw verkocht, zo gaat dat. De spanning is om te snijden. Iedereen wordt in gereedheid gebracht, de ene hand op de schouder voor je, de andere om het dikke touw geklemd. En dan gaat ineens alles heel snel. Onder luid gebeier van de klokken van de Chiesa San Biagio in Sant'Agata beginnen de touwtrekkers te rennen en in een rap tempo komt de draagbaar met Sant'Agata voorbij. Ik houd mijn hart vast, er gebeuren gelukkig geen ongelukken.
Verzadigd
Als we op 5 februari wakker worden lezen we dat Agata die ochtend vroeg weer terug is gekomen in haar kathedraal. Haar eerste processie duurde bijna 24 uur. Vanmiddag gaat ze opnieuw op pad, vandaag is haar grote dag. De dag is grauw, het mooie weer is voorbij. De straten worden bedekt met een laag zand. Die avond worden er brandende kaarsen geofferd, het zand moet het kaarsvet opvangen. Wij gaan dat niet meemaken, we vliegen die dag terug naar huis. Nog een hele avond op de been in een grote mensenmassa hadden we waarschijnlijk niet getrokken. We zijn verzadigd, en verrukt dat we dit hebben meegemaakt.
